تأملی فقهی در بورس

توضیح

بازارهای مالی از جمله مهمترین ارکان نظام اقتصادی هستند که وظیفه هدایت پس‌اندازها به سمت سرمایه‌گذاری جهت کاهش هزینه‌های مبادله و انتقال ریسک و تأمین نقدینگی بنگاه‌ها را بر عهده دارند. بورس، نهاد بازار سرمایه در اقتصاد سرمایه‌داری است که وظیفه اصلی آن تنظیم رابطه بین عرضه‌کنندگان و تقاضاکنندگان سرمایه، در راستای تحقق اقتصاد بازار و مشارکت در سرمایه‌گذاری و تقسیم ریسک و سود بین سرمایه‌گذاران می‌باشد. نقش بی‌بدیل بورس در تحولات اقتصادی و ظرفیت بالای آن در ایجاد ساختار مشارکت و انجام کارهای بزرگ با جمع کردن سرمایه‌های اندک و تقسیم خطرات و ریسک بین سرمایه‌گذاران، آن را به عنوان نماد وضعیت اقتصادی جامعه مطرح ساخته است. این مقاله با رویکرد تحلیلِ کیفی اسنادِ کتابخانه‌ای به بیان چارچوب نظری، فضای به وجود آمدن بورس و برخی از پیامدهای آن می‌پردازد و با بررسی رابطه بین بورس اوراق بهادار به ‌عنوان مولود اقتصاد سرمایه‌داری و قوانین حاکم در اسلام، امکان به کارگیری آن در جامعۀ اسلامی را تبیین می‌نماید. گسترة نظری مطالب طرح شده در این مقاله ضمن موضوع‌شناسی و بررسی آثار مثبت و منفی بورس تأملی فقهی از منظر فقه فردی و اجتماعی بر دو ایراد مطرح‌شده از سوی برخی اندیشمندان نسبت به بورس است؛ یعنی سفته‌بازی و قماری بودن نوع فعالیت‌ها. در مجموع از این مباحث نتیجه گرفته می‌شود شبهه قماری بودن فعالیت‌ها در این بازار وارد نبوده و صرف خرید و فروش دارائی مالی به قصد افزایش قیمت و کسب سود از منظر فقه فردی، مادامی که در چارچوب شرعی واقع شود بی‌اشکال است اما از منظر فقه اجتماعی اگر سبب ظلم و اختلال در نظام اقتصادی گردد جائز نمی‌باشد. لذا باید با بکارگیری ابزارهای منطبق بر شریعت در تأمین مالی پروژه‌ها و پذیرش حق فسخ معاملات زمینه کاهش سفته بازی در بازارهای مالی را فراهم نمود.
واژه‌های کلیدی: بورس، بازار ثانویه، قمار، سفته‌بازی، خیارات