آسیب‌ شناسی پیشگیری از جرایم سایبری در ایران

توضیح

در راستای پیشگیری از جرایم سایبریدر ایران، برخی تدابیر پیشگیری وضعی، نظیر «پالایش محتوا» و «تدابیر نظارتی» و برخی تدابیر پیشگیری اجتماعی نظیر «تدابیر آموزشی-آگاهی بخش» و «تدابیر تربیتی-پرورشی» در حال اجرا است. نوشتار حاضر درصدد آسیب‌شناسی اصلی‌ترین تدابیر پیشگیری وضعی و اجتماعی از جرایم سایبری برآمده است. یافته‌های این نوشتار، نشان می‌دهد، پالایش محتوا به شیوه جاری، به عنوان رایج‌ترین تدبیر پیشگیری از جرم، «غیرعادلانه»، «غیرعلمی» و «غیراقتصادی» است؛ چه آن که با حق‌های بنیادین شهروندان از جمله حق آزادی، حق برابری و حق امنیت مغایرت دارد و همچنین با رهیافت‌های دانش جرم‌شناسی نیز همخوان نیست و علی‌رغم صرف هزینه‌های فراوان، کارایی و اثربخشی لازم را ندارد. فراتر از این، کاربستِ رو به تزاید پالایش محتوا به شیوه جاری، موجب «عمومی شدن جرم» «بزه‌کاری مضاعف نوجوانان» و «افزایش احتمال بزه دیدگی» شده است. در اجرای دیگر برنامه‌های پیشگیری وضعی از جرایم سایبری یعنی برنامه‌های نظارتی علاوه بر اشکالات حقوقی-جرمشناختی برخی اشکالات دینی-ارزشی و مدیریتی قابل طرح است. در خصوص برنامه‌های پیشگیری اجتماعی نیز قطع نظر از اشکالات وارد بر کیفیت این برنامه‌ها، مهم‌ترین ایراد، حجم اندک این برنامه‌ها، علی‌رغم اهمیت و تأثیرگذاری بالای آن‌ها در مقایسه با برنامه‌های پیشگیری وضعی است. در نهایت، با توجه به اشکالات و نواقص پیشگیری از جرایم سایبری در ایران، پیشنهاد می‌شود با تعدیل سیاست فیلترینگ به شیوه جاری و ارتقاء «سواد امنیت دیجیتالی» شهروندان، تدابیر اجرایی پیشگیری از جرم در یک الگوی «علت مدار»، «حق مدار»، «جامعوی»، «ایجابی» و «ریزومیک» تنظیم شود؛ تا شهروندان فضای مجازی، متناسب با علل و عوامل بزهکاری، به صورت افقی، موضوع پیشگیری را به مثابه یک حق (حقِ مشارکتِ فرهنگی) دنبال نمایند.
واژه های کلیدی: فیلترینگ، جرایم سایبری، سواد رسانه‌ای، جرم‌شناسی پیشگیری، پیشگیری عادلانه.