اصالت حق یا تکلیف درحقوق ایران و فقه امامیه

توضیح

«حق» واژه‌ای است که هم برگزاره‌های صادق، در حکمت نظری دلالت دارد و هم در عداد واژه‌ها‌ی پرتکرار و مسئله‌ساز، در حکمت عملی بحساب می‌آید. پیچیدگی و ابهام این مفهوم، همواره زمینه‌ی اختلاف‌‌نظرهای اساسی در باب مدلول و مبنای آن، به ویژه در قرون معاصر بوده است. مفهوم «تکلیف» که معمولاً در برابر مفهوم «حق» قرار می‌گیرد، هر چند دارای مدلول ساده‌تر و اتفاق نظری بیشتر نسبت به مفهوم حق است، اما در نسبت با مبنای ویژه‌ی هر مکتب، دستخوش تغییراتی در معنا و مفهوم می‌گردد.مسئله‌ی دیگر در خصوص حق و تکلیف، این سوال بنیادین است که در دوران مدرن اصالت با حق است یا تکلیف؟ نظام حقوقی ایران و فقه امامیه در این خصوص چه موضعی دارند؟ در این راستا ذیل رویکرد توصیفی و تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانه‌ای تلاش گردیده است تا برخی دشواری‌های عمده در خصوص حق و تکلیف، نظیر اعتباری یا حقیقی بودن این مفاهیم و همچنین دگرگونی مفهوم و کاربرد حق در عرصه‌ی اندیشه‌ی حقوقی، مورد تحلیل و تبیین قرار گیرد. نتیجتاً می‌توان گفت که در این نوشتار با بررسی مفهوم و مبانی حق و تکلیف در مکاتب‌های مختلف و همچنین کنکاش موشکافانه‌ی کاربرد آنها در فقه امامیه و نظام حقوقی ایران، معلوم گردیده است که فقه امامیه جزو مکاتب تکلیف محور به حساب می‌آید اما نظام حقوقی ایران به تبع رویکرد مدرن در حقوق، به طور کلی اصالت را به حق داده است. البته پذیرش فقه امامیه به عنوان منبعی مکمل در حقوق ایران، ظرفیتی را به این نظام حقوقی بخشیده است که در پرتو آن، برخی نارسایی‌های رویکرد اصالت حق، مرتفع می‌گردد.
واژه های کلیدی: حقوق ایران، فقه امامیه، اصالت حق، اصالت تکلیف.