بررسی ماهیت و مبنای حق سرقفلی و حق کسب و پیشه و تجارت و احکام آن‌ها در فقه اسلامی و حقوق ایران

توضیح

با توجه به نقش حق سرقفلی و حق کسب و پیشه و تجارت در عرصه‌ی معاملات و با توجه به ابهامات زیادی که در احکام این دو دسته حقوق وجود دارد، بحث از ماهیت، مبنا و احکام حقوق مزبور ضروری است. در این نوشتار که یک پژوهش توصیفی- انتقادی و با ابزار گردآوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه‌ای است، سعی شده است، ضمن تبیین ماهیت، مبنا و احکام حق از یک سو و ماهیت حق سرقفلی و حق کسب و پیشه و تجارت از سوی دیگر، به بررسی مبنای حق سرقفلی و حق کسب و پیشه و تجارت و احکام آن‌ها، پرداخته شود.دستاوردهای این تحقیق، به شرح ذیل قابل ذکر است.حق سرقفلی از دیدگاه فقه امامیه و حقوق ایران امتیازی است که با توجه به تعهد مالک برای مستاجر اعتبار می‌شود و از دیدگاه فقه اهل سنت صلاحیتی است که شرع بر اساس آن، به مستأجر اجازه تصرف در عین مستأجره را اعطا می‌کند؛ در حالی‌که حق کسب و پیشه و تجارت از دیدگاه فقهی و حقوقی، امتیازی نسبت به محل مورد اجاره است که به نفس انعقاد عقد اجاره و با توجه به فعالیت مستاجر در محل کسب که منجر به رونق محل کسب شده، برای مستاجر اعتبار می‌شود. هرچند حق کسب و پیشه و تجارت در نظر فقیهان امامی پذیرفته نشده است، لیکن برای حق سرقفلی از مبنای شرط ضمن عقد، قانون و عرف بازار سخن گفته شده است. مبنای هر دو حق در حقوق ایران قانون است. حقوق مزبور در فقه و حقوق ایران قابل نقل و انتقال بوده، هرچند حق سرقفلی قابل اسقاط می‌باشد، لیکن اسقاط پذیری حق کسب و پیشه و تجارت، محل اختلاف است.
واژه های کلیدی: فقه اسلامی، حقوق ایران.